بررسی اثرات توسعه شهری بر افزایش رواناب با استفاده از مدل hec hms و تکنیک gis در حوضه آبخیز خرم آباد

امروزه شاهد روند رو به افزایش تخریب منابع طبیعی هستیم و دخالت انسان در چرخه طبیعی از طریق تخریب پوشش گیاهی درعرصه های آبخیز ،کاربری غیراصولی ،توسعه سطوح غیرقابل نفوذ و امثال آن در حوضه آبخیز نمایان می شود و رژیم هیدرولوژیک حوضه را تحت تاثیر قرار می دهد. در سال های اخیرتوسعه نامناسب وبدون برنامه مناطق مسکونی وتخریب اراضی جنگلی دراثراین توسعه به خصوص درحوضه های کوهستانی ، منجر به تبدیل بخش بیشتری از بارش ها به رواناب شده و زمان تمرکز، زمان تاخیر و زمان رسیدن دبی به اوج را نیز کاهش می دهد. حوضه آبخیز خرم آباد نیز از این قاعده مستثنی نیست . بنابراین بررسی تاثیر تغییر کاربری به ویژه توسعه شهری و مسکونی بر میزان رواناب ضرورت می یابد. آگاهی از میزان افزایش رواناب و بررسی رفتار آن نیازمند وجود آمار کافی از وضعیت هیدرولوژیک حوضه ودبی رودخانه است.تحقق این هدف دررودخانه فصلی ومناطق فاقد جریان دائمی مقدور نبوده و لذا کاربرد مدل های هیدرولوژیک به منظور شبیه سازی فرآیند بارش رواناب و همچنین کاربرد سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis ) به منظور نمایش و تحلیل داده های مکانی در بسیاری از مطالعات ،پذیرفته شده است. در این تحقیق پس از تهیه نقشه های کاربری اراضی ،cn و ضریب رواناب (c) حوضه در سال های 1985،2000و2013، میزان تغییرات آن ها طی دوره های مختلف بررسی شد و مشخص گردید عمده ترین تغییر کاربری های اتفاق افتاده ،کاهش سطح اراضی جنگلی ،افزایش مناطق مسکونی و شهری و در بعضی زیرحوضه ها کاهش سطح اراضی کشاورزی بوده است . در زیرحوضه4 منطقه مطالعاتی بیشترین درصد تغییرات مربوط به توسعه شهر وروستاها بوده و در این زیرحوضه مقدار cn از سال 1985 تا 2013از82/135 به 85/28و مقدار c طی همین دوره از 0/51 به 0/56 تغییر یافته است.برای بررسی اثرات تغییر کاربری ، رفتار حوضه آبخیز بر اساس بارش ها و هیدروگراف های ثبت شده شبیه سازی گردید. تبدیل بارش به رواناب با استفاده از مدل شماره منحنی (cn) در محیط نرم افزار hec hms انجام گرفت.پس از انجام مراحل مدل سازی ، واسنجی و اعتبار سنجی، مدل برای شبیه سازی رفتار حوضه بکار رفت و برای سال ها ی 1985 ,2000 و دوره های بازگشت 2 تا 100 ساله اجرا شد .نتایج اجرای مدل نشان داد که تغییر کاربری به ویژه افزایش مناطق شهری و روستایی و به دنبال آن افزایش مقدار cnاین حوضه باعث شده دبی اوج زیر حوضه ها دردوره 2000-1985، 42/5تا 400 درصد، دردوره 2013-1985،61/25 نا 700 درصد و در دوره 2013-2000،13/15تا 33/33 درصد تغییر کند وزمان تمرکز و زمان رسیدن به دبی اوج به ترتیب تا 12/45- درصد و 9/64- درصدکاهش یابند. همچنین مشخص گردید با افزایش دوره بازگشت بارش، درصد تغییرات دبی از سال 1985 نسبت به سال 2013کاهش یافته که نشان دهنده تاثیر کمتر تغییرات کاربری در دبی های با دوره بازگشت بالاتر نسبت به دبی های با دوره بازگشت کمتر می شود. بطوری که دبی اوج سیل 2و 100ساله از سال 1985 تا 2013 به ترتیب 22/558و 16/874درصد افزایش نشان داده است